Pentoksyfilina w leczeniu bólu po operacji raka piersi – wyniki badań

Czy pentoksyfilina zmniejsza ból przy operacjach raka piersi?

Badanie kliniczne randomizowane, kontrolowane, jednoślepe z równoległym podziałem uczestniczek przeprowadzone w Centrum Onkologicznym Uniwersytetu Mansoura w Egipcie miało na celu ocenę skuteczności pentoksyfiliny w łagodzeniu bólu pooperacyjnego oraz wspieraniu gojenia ran u pacjentek poddawanych operacji raka piersi.

Do badania włączono dorosłe kobiety (18-65 lat) z rakiem piersi zakwalifikowane do zabiegu chirurgicznego, ze statusem ASA I i II. Wykluczono pacjentki stosujące inhibitory fosfodiesterazy, leki przeciwpłytkowe lub przeciwzakrzepowe, osoby z przewlekłym bólem, alergią na inhibitory fosfodiesterazy, niedawnym krwawieniem, aktywnym wrzodem trawiennym lub problemami psychologicznymi. Z początkowej grupy 110 pacjentek zrekrutowanych do badania, ostatecznie analizą objęto 88 pacjentek: 46 w grupie pentoksyfiliny i 42 w grupie kontrolnej.

Pacjentki w grupie badanej otrzymywały 800 mg pentoksyfiliny (dwie tabletki po 400 mg) 2 godziny przed operacją, a następnie kontynuowały leczenie dawką 400 mg co 8 godzin podczas hospitalizacji oraz przez 4 tygodnie po wypisie. Grupa kontrolna nie otrzymywała placebo. Wszystkie uczestniczki otrzymywały standardowy protokół przeciwbólowy składający się z paracetamolu (1 g dożylnie co 8 godzin) i ketorolaku (30 mg dożylnie co 12 godzin) podczas hospitalizacji. W przypadku silnego bólu pacjentki mogły otrzymać dodatkową analgezję ratunkową w postaci nalbuforiny (20 mg/mL).

Zabieg przeprowadzano w znieczuleniu ogólnym z zastosowaniem fentanylu (2 μg/kg) i propofolu (2 mg/kg) do indukcji oraz atrakurium (0,5 mg/kg) do ułatwienia intubacji dotchawiczej. Po zabiegu pacjentki były monitorowane w sali pooperacyjnej, gdzie rozpoczynano standardowy protokół przeciwbólowy. Przestrzeganie zaleceń dotyczących przyjmowania pentoksyfiliny po wypisie było potwierdzane przez liczenie tabletek podczas wizyt kontrolnych.

Jakie korzyści oferuje pentoksyfilina w praktyce klinicznej?

Głównym punktem końcowym badania była ocena nasilenia bólu pooperacyjnego mierzonego za pomocą skali numerycznej (NRS) w pięciu punktach czasowych (0, 6, 12, 18, 24 godziny po operacji). Analizowano również pole pod krzywą (AUC) dla wyników NRS, obliczane metodą trapezoidalną. Za klinicznie istotną uznano redukcję bólu o ponad 1,41 punktu w skali NRS. Drugorzędowe punkty końcowe obejmowały zapotrzebowanie na analgezję ratunkową, czas do usunięcia szwów oraz częstość występowania powikłań pooperacyjnych (infekcje, seroma, rozejście się rany).

Wyniki badania wykazały, że pacjentki otrzymujące pentoksyfilinę doświadczały istotnie mniejszego bólu pooperacyjnego w porównaniu z grupą kontrolną we wszystkich punktach czasowych (p < 0,001). Mediana całkowitego AUC dla wyników NRS w ciągu 24 godzin wyniosła 90 (73,5-102) w grupie pentoksyfiliny w porównaniu do 153 (123-168) w grupie kontrolnej, co stanowi redukcję o 41,17% (p < 0,001). Różnica w nasileniu bólu między grupami osiągnęła minimalną klinicznie istotną różnicę (≥1,41 punktu w skali NRS) we wszystkich punktach czasowych z wyjątkiem 6 godziny po operacji.

Co istotne, żadna z pacjentek w grupie pentoksyfiliny nie wymagała analgezji ratunkowej, podczas gdy w grupie kontrolnej pięć pacjentek (11,6%) potrzebowało dodatkowej dawki nalbuforiny (p = 0,02). Ponadto zaobserwowano znacznie niższą częstość powikłań pooperacyjnych w grupie pentoksyfiliny (2,2%) w porównaniu z grupą kontrolną (19%) (p = 0,01). Szczegółowa analiza powikłań wykazała, że w grupie kontrolnej wystąpiły: infekcje (4,8%), seroma (7,1%) i rozejście się rany (7,1%), podczas gdy w grupie pentoksyfiliny odnotowano jedynie przypadek seroma (2,2%).

Pacjentki otrzymujące pentoksyfilinę miały również krótszy czas do usunięcia szwów (średnio 15 ± 4,4 dni) w porównaniu z grupą kontrolną (19,3 ± 6,7 dni) (p = 0,001). Analiza przeżycia Kaplana-Meiera potwierdziła istotną przewagę grupy pentoksyfiliny pod względem czasu do usunięcia szwów (p < 0,001 w teście log-rank).

Pentoksyfilina była dobrze tolerowana, a profil działań niepożądanych nie różnił się istotnie między grupami. Najczęściej zgłaszanymi efektami ubocznymi były bóle głowy (23,9% w grupie pentoksyfiliny vs 40,5% w grupie kontrolnej), zawroty głowy (21,7% vs 38,1%) oraz nudności (30,4% vs 14,3%). Inne obserwowane działania niepożądane obejmowały wymioty, wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej, jednak ich częstość była podobna w obu grupach.

Jak pentoksyfilina oddziałuje na procesy zapalne i chirurgiczne?

Mechanizm działania przeciwbólowego pentoksyfiliny prawdopodobnie obejmuje hamowanie enzymów fosfodiesterazy, co prowadzi do zwiększenia wewnątrzkomórkowego poziomu cAMP. Zwiększone poziomy cAMP aktywują następnie kinazę białkową A (PKA), wywołując szereg efektów istotnych dla bólu i stanu zapalnego. Pentoksyfilina hamuje translokację czynnika jądrowego κB (NF-κB), zmniejszając transkrypcję cytokin prozapalnych, takich jak TNF-α, IL-1 i IL-6. Dodatkowo, zakłóca sygnalizację TGF-β1, prowadząc do zmniejszenia produkcji cząsteczek profibrytycznych, takich jak kolagen, fibronektyna i α-aktyna mięśni gładkich.

Wyniki tego badania są zgodne z wcześniejszymi doniesieniami Nazemi i wsp., którzy wykazali korzystne działanie pentoksyfiliny w łagodzeniu bólu pooperacyjnego u pacjentów poddawanych laparoskopowej appendektomii. Jednak kontrastują z wynikami Szczepanika i wsp., którzy nie zaobserwowali skutecznego działania przeciwbólowego pentoksyfiliny u pacjentów poddawanych cholecystektomii. Różnice te mogą wynikać z odmiennych schematów podawania leku oraz specyfiki procedur chirurgicznych.

Autorzy badania podkreślają, że wyniki należy interpretować z ostrożnością ze względu na kilka ograniczeń, w tym stosunkowo małą liczebność próby, subiektywny charakter skali NRS oraz jednoślepą metodologię badania. Ponadto ocena gojenia ran oparta na usunięciu szwów jest pośrednim wskaźnikiem i może nie w pełni odzwierciedlać dynamikę naprawy tkanek. Ograniczeniem jest również brak oceny bólu przewlekłego, gdyż badanie koncentrowało się wyłącznie na pierwszych 24 godzinach po zabiegu.

Niemniej jednak, wyniki tego pilotażowego badania sugerują, że przedoperacyjne doustne podanie pentoksyfiliny u pacjentek poddawanych operacji raka piersi może skutecznie zmniejszać ból pooperacyjny, przyspieszać gojenie ran i zmniejszać częstość powikłań pooperacyjnych. Konieczne są dalsze badania z większą liczbą uczestniczek, obiektywną oceną bólu i dłuższym okresem obserwacji, aby potwierdzić te obiecujące wyniki i potencjalnie wprowadzić pentoksyfilinę jako element kompleksowego protokołu analgezji i wsparcia gojenia u pacjentek poddawanych chirurgii raka piersi.

Podsumowanie

Przeprowadzone w Egipcie randomizowane badanie kliniczne oceniło skuteczność pentoksyfiliny w łagodzeniu bólu pooperacyjnego i wspomaganiu gojenia ran u pacjentek poddawanych operacji raka piersi. Pacjentki otrzymujące pentoksyfilinę doświadczały znacząco mniejszego bólu pooperacyjnego, z redukcją o 41,17% w porównaniu do grupy kontrolnej. W grupie otrzymującej lek nie było potrzeby stosowania dodatkowej analgezji, a częstość powikłań pooperacyjnych była istotnie niższa (2,2% vs 19%). Dodatkowo zaobserwowano krótszy czas gojenia ran w grupie pentoksyfiliny. Mechanizm działania leku opiera się na hamowaniu enzymów fosfodiesterazy i redukcji stanu zapalnego. Mimo pewnych ograniczeń metodologicznych, wyniki badania sugerują, że pentoksyfilina może być skutecznym elementem protokołu okołooperacyjnego w chirurgii raka piersi.